درمان ناباروری با IVF (In vitro fertilisation) یکی از روش های نوین برای زوج هایی است که به طور طبیعی صاحب فرزند نمی شوند. ivf (لقاح آزمایشگاهی) روشی است که برای غلبه بر طیف وسیعی از مسائل باروری در یک آزمایشگاه تخصصی استفاده می شود که به وسیله آن تخمک و اسپرم در خارج از بدن به یکدیگر متصل می شوند. در ادامه می خواهیم در رابطه با کاربرد این روش برای درمان ناباروری صحبت کنیم.
درمان ناباروری با IVF چیست؟
همانطور که اشاره کردیم در این روش تخمک و اسپرم در خارج از بدن به یکدیگر متصل می شوند. تخمک بارور شده (جنین) چند روز قبل از انتقال به رحم زن در یک محیط محافظت شده رشد می کند و بدین ترتیب احتمال وقوع حاملگی را افزایش می دهد.
لقاح آزمایشگاهی (IVF) می تواند برای غلبه بر طیف وسیعی از مسائل باروری مورد استفاده قرار گیرد و برای بسیاری از زوجین بهترین شانس را برای داشتن فرزند به وجود می آورد. معمولاً تا 5 روز جنین را در آزمایشگاه پرورش می دهند که به مرحله بلاستوسیست معروف است. سپس آن را به رحم مادر منتقل می کنند.
جنین های بارور شده در یک روش ساده به رحم زن منتقل می شوند که انتقال جنین نامیده می شود (یک تکنیک بسیار شبیه به تست پاپ اسمیر). اگر بیش از دو جنین رشد کند، می توان آن هایی که مازاد هستند را برای استفاده در چرخه های بعدی منجمد کرد. فرآیند لقاح توسط تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) انجام می شود. با استفاده از این تکنیک اسپرم به داخل تخمک وارد می شود. هر چرخه درمانی IVF حدود شش هفته طول می کشد.
دلیل انجام IVF
لقاح آزمایشگاهی (IVF) درمانی برای ناباروری یا مشکلات ژنتیکی است. اگر IVF برای درمان ناباروری انجام شود، ممکن است شما و همسرتان بتوانید گزینه‌های درمانی کم تهاجمی همچون آی یو آی iui را قبل از اقدام به IVF امتحان کنید. از جمله داروهای باروری برای افزایش تولید تخمک یا تلقیح داخل رحمی – روشی که در آن اسپرم مستقیماً در نزدیکی زمان تخمک گذاری در رحم قرار می گیرد. گاهی اوقات، IVF به عنوان یک درمان اولیه برای ناباروری در زنان بالای 40 سال ارائه می شود. همچنین در صورت داشتن شرایط سلامت خاصی می توان IVF را انجام داد. اهمیت مشاوره ناباروری زنان در انتخاب نوع روش استفاده برای درمان ناباروری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
روش ناباروری آی وی اف برای چه کسانی مفید است؟
IVF در صورت وجود هر یک از شرایط می تواند یک گزینه درمانی محسوب شود:
آسیب یا انسداد لوله فالوپ
بارور شدن تخمک یا رفتن جنین به رحم را دشوار می‌کند.
اختلالات تخمک گذاری
منجر می شود تخمک کمتری برای لقاح در دسترس باشد.
اندومتریوز
مشکل اندومتریوز زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم کاشته می‌شود و در خارج از رحم رشد می‌کند – اغلب بر عملکرد تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های فالوپ تأثیر می‌گذارد.
فیبروئید رحم
فیبروم ها تومورهای خوش خیم رحم هستند. آنها در زنان 30 و 40 ساله شایع هستند. فیبروم ها می توانند در کاشت تخمک بارور شده اختلال ایجاد کنند.
عقیم سازی یا بستن لوله ها
نوعی عقیم سازی است که در آن لوله های فالوپ بریده یا مسدود می شوند تا به طور دائم از بارداری جلوگیری شود. اگر می خواهید بعد از بستن لوله ها باردار شوید، IVF ممکن است جایگزینی برای جراحی برگشت بستن لوله ها باشد.
اختلال در تولید یا عملکرد اسپرم
غلظت کمتر از حد اسپرم، حرکت ضعیف اسپرم (تحرک ضعیف) یا ناهنجاری در اندازه و شکل اسپرم می تواند بارور کردن تخمک را برای اسپرم دشوار کند. اگر ناهنجاری‌هایی در مایع منی بروز پیدا کند، می توانید با مراجعه به یک متخصص ناباروری به درمان پذیر بودن یا نبودن مشکل خود آگاه شوید.
ناباروری بدون دلیل
به این معنی است که با وجود ارزیابی علل شایع، هیچ دلیلی برای ناباروری یافت نشده است.
بروز اختلال ژنتیکی
اگر شما یا همسرتان در معرض خطر انتقال یک اختلال ژنتیکی به فرزندتان هستید، ممکن است کاندیدای آزمایش ژنتیک قبل از لانه گزینی باشید – روشی که شامل IVF می شود. بنابراین مشاوره ژنتیک برای شما می‌تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد. پس از برداشت و بارور شدن تخم‌ها، از نظر مشکلات ژنتیکی خاص غربالگری می‌شوند، اگرچه همه مشکلات ژنتیکی را نمی‌توان یافت. جنین‌هایی که مشکلات مشخصی ندارند می‌توانند به رحم منتقل شوند.
حفظ توان باروری قبل از درمان سرطان
اگر می خواهید درمان سرطان را شروع کنید – مانند پرتودرمانی یا شیمی درمانی – که می تواند به باروری شما آسیب برساند، IVF برای حفظ باروری ممکن است یک گزینه باشد. زنان می‌توانند تخمک‌هایی را از تخمدان‌هایشان برداشت کرده و در حالت بارور نشده فریز کنند تا بعداً استفاده کنند. یا می توان تخمک ها را به عنوان جنین برای استفاده در آینده بارور و منجمد کرد.
زنانی که رحم عملکردی ندارند یا بارداری برای آنها خطر جدی برای سلامتی دارد، ممکن است IVF را با استفاده از شخص دیگری برای حمل بارداری (ناقل حاملگی) انتخاب کنند. در این حالت، تخمک‌های زن با اسپرم بارور می شوند، اما جنین های حاصل در رحم حامل حاملگی قرار می گیرند. روش های مختلف ناباروری همچون IUI و یا IVF با توجه به شرایط زوجین به آنها پیشنهاد داده می شود.
مراحل انجام درمان ناباروری با IVF
دکتر افسانه شه بخش، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی
درمان ناباروری با آی وی اف از زمان مراجعه به یک کلینیک باروری خوب آغاز شده و تا رسیدن به مرحله تست بارداری را شامل می شود. در ادامه این مراجل را به صورت کامل توضیح می دهیم.
مرحله اول: مراجعه به یک مرکز درمان ناباروری خوب
در این جلسه، پزشک متخصص تمام پرونده پزشکی و ناباروری زوجین را بررسی می کند تا علت دقیق عدم باروری را بیابد. در بسیاری از موارد ممکن است لقاح خارجی رحمی نیز پاسخگوی مناسبی برای بسیاری از زوجین نباشد. بنابراین در این جلسه، پزشک زوجین را از عوارض و میزان موفقیت این روش آگاه می سازد. زوجین در این جلسه تمام نکات مربوط به سلامتی و مصرف هرگونه دارو را باید به پزشک گزارش دهند. زیرا ممکن است داشتن بیماری زمینه ای و یا مصرف داروهای خاص، درمان را با اختلال روبرو سازد.
مرحله دوم: زمانبندی و شروع درمان
در این مرحله یک جدول زمانی برای فرد تهیه می شود که طبق آن، زوجین تحت درمان هورمونی قرار می گیرند. طبق این زمان بندی در روزهای مشخص، دوز مشخصی از هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) به زن تزریق می شود.
تزریق این هورمون نیز به وسیله سوزن دیابتی است و تخمدان را تحریک می کند تا بیش از حد معمول به تولید تخمک بپردازد. هنگامی که بدن تخمک بیشتری آزاد کند، بنابراین احتمال موفقیت در لقاح نیز بیشتر خواهد بود.
مرحله سوم: نظارت بر درمان
در طول چرخه درمان ناباروری با IVF، آزمایش خون منظم میزان هورمون فرد را و سونوگرافی اندازه و تعداد فولیکول های تخمدان را اندازه گیری می کند. انجام آزمایشات نیز به پزشک کمک می کند تا زمان مناسب برای جمع آوری تخمک را تعیین کند. تمام آزمایشات خون و سونوگرافی توسط پرستاران و تیم درمان ناباروری انجام می شود و به عنوان بخشی از هزینه های درمان لحاظ می گردد.
مرحله چهارم: تزریق HCG
هنگامی که تعداد و اندازه فولیکول ها بهینه شد، باید تزریق HCG (گنادوتروپین جفتی انسانی) انجام شود تا تخمک 34 تا 36 ساعت بعد از جمع آوری گردد. تزریق HCG جایگزین هورمون لوتئینی کننده طبیعی در بدن می شود و تخمک گذاری را تحریک می کند.
مرحله پنجم: جمع آوری تخمک
جمع آوری تخمک معمولاً همراه با هدایت و راهنمایی سونوگرافی انجام می شود. این عمل همراه با بیهوشی عمومی است. البته برخی افراد ترجیح می دهند با بی حسی موضعی و داروهای آرام بخش این عمل را انجام دهند. هنگامی که جمع آوری تخمک صورت گرفت، نیاز است که اسپرم ها نیز از فرد مذکر دریافت شود. در این حالت مایع منی مرد را گرفته که حاوی اسپرم است.
مرحله ششم: لقاح
در این مرحله تخمک های جمع شده را به آزمایشگاه می برند و در محیط کشت قرار می دهند تا بعداً در همان روز آماده لقاح شوند. در IVF، اسپرم و تخمک آماده شده در ظرفی که لقاح اتفاق می افتد کنار هم قرار می گیرند. در ICSI، یک اسپرم مناسب از فرد توسط یک جنین شناس با تجربه انتخاب می شود و تحت کنترل میکروسکوپی به درون تخمک تزریق می شود.
مرحله هفتم: رشد جنین
سپس تخمک و اسپرم را در انکوباتورهای جداگانه در 37 درجه قرار می دهند تا شرایطی از بدن انسان را برای رشد آن ها تقلید کنند. روز بعد، متخصصین تخمک ها را مورد بررسی قرار داده و مشخص می كنند كه آیا لقاح رخ داده است یا خیر.
مرحله هشتم: انتقال جنین
انتقال جنین معمولاً پنج روز پس از جمع آوری تخمک انجام می شود. جنین ها از طریق یک کاتتر بسیار ریز که از دهانه رحم عبور کرده است، به رحم منتقل می شوند؛ روشی مشابه تست پاپ اسمیر. در بعضی موارد ممکن است انتقال جنین را زودتر انجام دهند.
مرحله نهم: انجماد جنین
هر جنین اضافی که در طی چرخه درمانی استفاده نشده و برای انجماد مناسب است، می تواند برای آینده و در صورت عدم موفقیت برای استفاده مجدد، ذخیره شود.
مرحله دهم: تست بارداری
این تست معمولا دو هفته پس از انتقال جنین انجام می شود. اگر آزمایش بارداری مثبت باشد، تقریباً سه هفته بعد از آن اسکن اولتراسوند برای بررسی وضعیت جنین انجام می شود.
بهترین زمان انتقال جنین در IVF
توجه به روند طبیعی خلقت انسانها در یک آی وی اف موفق بسیار کمک کننده است.
چه افرادی کاندید مناسبی برای آی وی اف محسوب می شوند؟
افرادی که دچار انسداد دو طرفه لوله هستند، گزینه مناسبی برای آی وی اف هستند. بهترین پاسخدهی به روش درمان در این گروه از افراد مشاهده می شود. همچنین افرادی که دارای هیدروسالپنکس هستند، می بایست قبل از ورود به سیکل، نسبت به برداشتن آن اقدام کنند تا احتمال موفقیت آمیز بودن آی وی اف برای آن ها بیشتر شود.
توضیحات دکتر آتوسا عزیزخانی، متخصص زنان و زایمان و نازایی مرکز بهاران در مورد گزینه های مناسب برای درمان با روش ivf را باهم بشنویم:
مراقبت های بعد از انجام لقاح خارج از رحمی
درمان ناباروری با IVF گرچه جزو روش های نوین بارداری به شمار می رود اما احتمال موفقیت آن در حالت کلی 30 درصد است. بنابراین احتمال موفقیت آن چندان زیاد نیست و ممکن است زوجین چندین بار مجبور به انجام آن شوند.
مراقبت های بعد از لقاح خارج رحمی بسیار حائز اهمیت است. برخلاف گذشته که توصیه می شد تا چندین هفته پس از انجام لقاح و کاشت جنین، زن باید به طور مطلق استراحت کند، امروزه به هیچ عنوادن توصیه نمی شود زیرا احتمال لخته شدن خون و سقط جنین را افزایش می دهد. بانوان پس از آی وی اف می توانند فعالیت های سبک و روتین را انجام دهند اما باید از هرگونه فشار، جا به جایی و انجام فعالیت های سنگین خودداری نمایند.
نکته دیگر اینکه به مدت 2 هفته پس از انجام لقاح خارجی و تا زمانی که جواب آزمایش ها آماده نشده باشد، زوجین نمی توانند نزدیکی داشته باشند.
خطرات IVF عبارتند از
آی وی اف شرایط خاص خود را دارد و ممکن است عوارض و خطراتی را در پی داشته باشد که درر اینجا چند عامل مهم را ذکر می کنیم:
- چندقلویی
- سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
- سقط جنین
- عوارض روش بازیابی تخمک
- حاملگی خارج رحمی
- نقائص هنگام تولد
- سرطان
اگر بیش از یک جنین به رحم شما منتقل شود، IVF چند قلوزایی را افزایش می دهد. بارداری با چند جنین نسبت به بارداری با یک جنین خطر زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد را افزایش می دهد. تحقیقات نشان می دهد کهIVF، اندکی خطر تولد نوزاد زود رس یا با وزن کم را افزایش می دهد.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS): استفاده از داروهای باروری تزریقی، مانند گنادوتروپین، برای تحریک تخمک گذاری می تواند باعث سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شود، که در آن تخمدان های شما متورم و دردناک می شوند. علائم این عارضه معمولا یک هفته طول می کشد و شامل درد خفیف شکم، نفخ، حالت تهوع، استفراغ و اسهال است. با این حال، اگر باردار شوید، علائم شما ممکن است چند هفته طول بکشد. به ندرت، ممکن است شکل شدیدتری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ایجاد شود که می تواند باعث افزایش سریع وزن و تنگی نفس شود.
سقط جنین: میزان سقط جنین برای زنانی که با استفاده از IVF تازه باردار می شوند مشابه زنانی است که به طور طبیعی باردار می شوند – حدود 15٪ تا 25٪ – اما این میزان با افزایش سن مادر افزایش می یابد.
عوارض روش بازیابی تخمک: استفاده از سوزن آسپیراسیون برای جمع آوری تخمک ها ممکن است باعث خونریزی، عفونت یا آسیب به روده، مثانه یا رگ خونی شود. همچنین در صورت استفاده با آرام‌بخشی و بیهوشی عمومی، خطراتی نیز وجود دارد.
حاملگی خارج رحمی: حدود 2 تا 5 درصد از زنانی که از IVF استفاده می کنند، حاملگی خارج از رحم خواهند داشت – زمانی که تخمک بارور شده در خارج از رحم، معمولاً در لوله فالوپ، کاشته می شود. تخمک بارور شده نمی تواند خارج از رحم زنده بماند و هیچ راهی برای ادامه بارداری وجود ندارد.
نقائص هنگام تولد: سن مادر مهمترین عامل خطر در ایجاد نقایص مادرزادی است، صرف نظر از اینکه کودک چگونه باردار شده است. تحقیقات بیشتری برای تعیین اینکه آیا نوزادانی که با استفاده از IVF باردار می شوند ممکن است در معرض افزایش خطر نقص های مادرزادی خاص باشند، مورد نیاز است.
سرطان: اگرچه برخی از مطالعات اولیه نشان می دهد که ممکن است بین داروهای خاصی که برای تحریک رشد تخمک استفاده می شود و ایجاد نوع خاصی از تومور تخمدان ارتباطی وجود داشته باشد، مطالعات جدیدتر این یافته ها را تایید نمی کند. به نظر نمی رسد پس از IVF خطر ابتلا به سرطان سینه، آندومتر، دهانه رحم یا تخمدان افزایش قابل توجهی داشته باشد.
احتمال موفقیت آمیز بودن نتیجه درمان ناباروری با آی وی اف
شانس بارداری پس از IVF به عوامل مختلفی بستگی دارد و نمی توان گفت به طور قطعی منجر به بارداری می شود. عوامل موثر در این امر عبارتند از:
- سن زن و مرد
- کیفیت و تعداد اسپرم
- ذخیره تخمدان (کیفیت و تعداد تخمک ها و قدرت تخمدان برای حفظ جفت)
- سبک زندگی
- توجه به نکات مراقبتی لازم
- مراجعه به یک مرکز درمان ناباروری خوب
با این حال میانگین درصد موفقیت درمان ناباروری با آی وی اف را حدود 30 الی 40 درصد در نظر می گیرند که بسته به شرایط فوق می تواند منجر به بارداری شود یا خیر. توجه داشته باشید بسیاری از افراد حتی چند ماه پس از بارداری نیز دچار سقط جنین می شوند. بنابراین رعایت نکات مهم پس از جراحی بسیار اهمیت دارد.