با اینکه از زیباترین تجربه‌های یک خانم، بارداری و به تبع آن مادر شدن است، اما زمان بارداری تا لحظه بدنیا آمدن نوزاد با استرس‌ها و نگرانی‌هایی هم همراه است. یکی از این نگرانی‌ها زایمان پیش از موعد یا زایمان زودرس است. این نوع زایمان ممکن است برای هر خانمی بوجود آید، خانم‌های باردار با بالابردن اطلاعات و آگاهی از عوامل بوجود آمدن زایمان زودرس می‌توانند نگرانی‌های خود را کاهش و از تولد نوزاد نارس پیشگیری کنند.
زایمان زودرس چیست؟
اگر پیش از 37 هفتگی، انقباضات رحمی بصورت زودرس آغاز و منجر به بازشدن دهانه رحم گردد و سرانجام خروج جنین صورت بگیرد، اصطلاحا به این اتفاق زایمان زودرس و کودک به دنیا آمده را نوزاد نارس می‌گویند. نوزادانی که بین هفته 34 تا 37 به دنیا می‌آیند معمولا نیاز به مراقبت ویژه ندارند. در صورتی که نوزاد زیر 26 هفتگی بدنیا بیاید و زنده بماند، دچار عوارض زیادی می‌شود. البته در بعضی مواقع بنا به دلایلی مانند پارگی غشاء کیسه آمنیوتیک، زایمان زودرس به صورت عمدی انجام می‌شود.
عوامل ایجاد زایمان زودرس
دو عامل اکتسابی و عامل حین بارداری باعث زایمان زودرس هستند. عوامل اکتسابی شامل نژاد، ژنتیک و سابقه فامیلی، بارداری در سن کمتر از 17 سال یا بالای 35 سال، کورتاژهای مکرر و خشن، صدمات وارد شده به دهانه رحم در زایمان قبلی است. اما از عوامل حین بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داشتن عفونت مادر باردار مانند عفونت لثه و دندان
- عدم درمان عفونت دستگاه تناسلی مادر که باعث پارگی کیسه آب می‌شود.
- داشتن بیماری‌های مزمن مانند اسم و هپاتیت
- بازشدن و کش آمدن بیش از حد رحم در چندقلویی
- کوتاه بودن دهانه رحم یا ضعف سرویکس
- زیاد بودن مایع احاطه کننده جنین
- کم بودن وزن مادر در دوران بارداری
- جفت سرراهی (پلاسنتاپرویا)
- کم‌آبی بدن
- نقص‌های مادرزادی جنینی
- فاصله‌گذاری کمتر از 6 ماه بین بارداری
- لقاح آزمایشگاهی (IVF)
- داشتن رحم دوشاخ
از دیگر مسائلی که باعث زایمان زودرس می‌شود: استعمال دخانیات و استفاده از نوشیدنی‌های الکلی، نداشتن استراحت و داشتن شرایط کاری سخت، استرس و دعواهای خانوادگی.
علائم زایمان زودرس
در صورت داشتن هرگونه از علائم زیر و در صورت احساس زایماان زودرس، پس از خالی کردن مثانه، به پهلوی چپ دراز بکشید و در اسرع وقت به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.
• احساس درد در شکم شبیه درد عادت ماهانه، کمردرد و فشار لگنی
انقباضات رحمی از هفته اول تا نهم بارداری وجود دارد. این انقباضات کم و نامنظم هستند ولی دهانه رحم را باز نمی‌کنند.
• پاره شدن کیسه آب
• کم شدن حرکات جنین
• زیاد شدن ترشحات واژن
• خونریزی خفیف واژن
• احساس حالت تهوع و استفراغ
تشخیص زایمان زودرس
برای تشخیص درد زودرس، روش‌های متفاوتی وجود دارد. شایع‌ترین روش، انجام دادن سونوگرافی مهبلی است که تصویری از دهانه رحم ایجاد و سپس پزشک دهانه رحم را اندازه‌گیری می‌کند. همچنین با انجام سونوگرافی میزان مایع آمنیوتیک، اندازه و سن جدید بررسی می‌شود. در صورت عدم اتساع دهانه رحمی، پزشک استراحت، کاهش فعالیت بدنی و پرهیز ار رابطه جنسی را تجویز می‌کند. اگر قبل از هفته 24 بارداری، تغییر دهانه رحم دیده شود، پزشک دهانه رحم را بخیه می‌زند که به این کار اصطلاحا عمل سرکلاژ می‌گویند.
غربالگری دیگری که برای تشخیص زایمان زودرس بکار می‌رود، آزمایش فیبرونکتین جنینی (FFN) است. در این آزمایش، میزان پروتئین در ترشحات واژنی دهانه رحم اندازه‌گیری می‌شود. در صورت جواب منفی، احتمال بارداری در دو هفته آینده بعید است. اما در صورت مثبت بودن جواب، احتمال خطر زایمان زودرس وجود دارد. در صورت تشخیص زایمان زودرس اقداماتی را برای سلامت مادر و نوزاد انجام می‌دهد.
• تجویز کورتیکواستروئید به منظور بهبود تنفس نوزاد
• تجویز آنتی بیوتیک به منظور کاهش عفونت رحمی (در صورت پاره شدن کیسه آب)
• تجویز قرص یا سرم در صورت پاره نشدن کیسه آب
• تزریق سولفات منیزیم از طریق انفوزیون وریدی
• تزریق منیزیم سدیم به منظور کاهش عوارض مربوط به نوزاد نارس بخصوص فلج مغزی
عوارض زایمان زودرس
هرچقدر زایمان زودتر از حد موعد انجام شود، عوارض آن هم بالاتر می‌رود. زایمان زودرس، مشکلات سلامتی کوتاه مدت و بلند مدت را در نوزاد و مادر بوجود می‌آورد. زایمان زودتر از موعد تاثیر عاطفی زیادی روی مادر دارد و باعث اضطراب شدید، افسردگی پس از زایمان، اختلال استرس پس از سانحه است. همچنین در ارتباط بین مادر و نوزاد هم اختلال ایجاد می‌کند. عوارض کوتاه مدت زایمان زودرس برای نوزاد به شرح ذیل است:
• مشکلات تنفسی به دلیل نابالغ بودن سیستم تنفسی
• مشکلات قلبی مانند مجرای شریانی باز و فشار خون پایین
• مشکلات مغزی به دلیل ایجاد خونریزی داخل بطنی
• ناتوانی در حفظ دمای بدن بخاطر نداشتن چربی ذخیره شده کافی
• مشکلات گوارشی مانند انتروکولیت نکروزان
• مشکلات خونی مانند کم خونی و زردی
• مشکلات متابولیسم بدلیل نداشتن میزان گلوکز ذخیره شده
• مشکلات سیستم ایمنی و افزایش خطر عفونت در بدن
عوارض طولانی مدت زایمان زودرس در نوزاد شامل این موارد است: مشکل شنوایی، مشکل بینایی یا کوری، اختلال در یادگیری، فلج مغزی یا سی پی، ناتوانی فیزیکی و مشکلات رفتاری
نکاتی برای پیشگیری از زایمان زودرس
قبل از اینکه تصمیم به بارداری بگیرید وضعیت روحی و روانی خود را بررسی کنید. به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید تا رحم و تخمدان‌های شما از همه لحاظ چک شود. تا برطرف نشدن عفونت دندان و لثه باردار نشوید. زیرا هر نوع بی‌حسی و عکسبرداری در سه ماهه اول بارداری به جنین آسیب می‌زند.
پس از بارداری، رعایت یکسری از نکات از تولد نوزاد نارس جلوگیری می‌کند. در این دوران به طور مداوم با پزشک خود یا مرکز باروری که در آنجا پرونده دارید در تماس باشید.
• پرهیز از چاق شدن و حفش وزن طبیعی بدن
• پیاده‌روی کردن
• نکشیدن سیگار
• انجام ورزش‌های مربوط به دوران بارداری
• جلوگیری از عفونت‌های ادراری
• مصرف آب و مایعات زیاد
• داشتن رژیم غذایی سالم و استفااده از انواع ویتامین‌ها